آسیب های اجتماعی همچون اعتیاد آثار بسیار مخربی بر فرد، خانواده و دیگر افراد مرتبط با وی دارد. اعتیاد موجب عدم تعادل عمده در فرد معتاد و خانواده اش می شود و مجموعه ای از چالش های جدید را برای هر دو فراهم می کند. دست کم زندگی روزانه ی آن ها تغییر می یابد؛ به دلیل اینکه آن ها تلاش می کنند تا فرد را به دوران پیش از مصرف موادمخدر سوق دهند. در این میان منابع حمایت فردی و اجتماعی می تواند نقش تعیین کننده ای در فرآیند سازش یافتگی با بحران های زندگی از جمله اعتیاد به موادمخدر داشته باشد. بنابراین، یکی از نقش های کلیدی خانواده و تیم درمان ایجاد محیط حمایتی برای فرد در حال درمان است.
در میان معتادان، دریافت حمایت از جانب دیگران مانند سپری در مقابل پیامدهای منفی و دشوار ناشی از دوران ترک عمل می کند و بنابراین با عملکرد بهتر او، ارتباط منسجم تر و نیرومندتری برقرار می نماید.
از این روی حمایت اجتماعی به چند روش می توانند به فرد معتاد کمک کرده تا هرچه سریع تر دوران بازگشت را گذرانده و به جامعه بازگردد:
۱- حمایت اجتماعی با راهنمایی های شناختی که توسط خانواده و افرادی که با او مرتبط می شوند، به فرد کمک می کند تا فرآیند درمان هرچه سریعتر سپری شود.
۲- حمایت از طریق فراهم نمودن منابع مادی همچون وسایل مورد نیاز، مهارت های سودمند و …
۳- حمایت اجتماعی سبب بسیج منابع روانی _اجتماعی در فرد شده و همین امر سبب بهبود شرایط فرد می شود.
۴- کمک به فرد در حال درمان برای برآوردن خواسته های موقعیتی او.
در ایران به دلیل سازمان نایافتگی حمایت اجتماعی توسط سازمان ها، موسسات و نهادهای مرتبط و نقش مهم و پررنگ خانواده، اقوام، دوستان و … حمایت ها بیشتر از جانب خانواده صورت می گیرد و انتظار حمایت به طور عمده از سوی خانواده مطرح می شود. از این روی نقش خانواده در این فرآیند بسیار تاثیرگذار است و می تواند الگوهای مختلفی داشته باشد؛ بنابراین ضروری به نظر می رسد الگو یا الگوهای متعددی به منظور افزایش امیدواری نسبت به زندگی در معتادان از جانب خانواده مورد شناسایی واقع شود. این الگو به ما این کمک را می نماید که بتوانیم حمایت اجتماعی و مولفه های آن، و تاثیر مستقیم و غیرمستقیم آن را بر امیدواری مورد ارزیابی قرار داده و راهبردهای موثر را برای کمک به حمایت اجتماعی خانواده معرفی نماییم.
از طرفی باید مد نظر داشت که حمایت اجتماعی از فرد بهبود یافته فقط به خانواده و جمع دوستان محدود نمی گردد و این فرد نیازمند پذیرفته شدن در اجتماعات بزرگتر همچون اجتماعات محلی ، محیط کار و فعالیت و یا محیط های آموزشی و … دارد در غیر اینصورت اسارت فرد در محیط خانواده و جمع محدود دوستان ، سبب سوق مجدد وی به مصرف مواد می گردد. لذا لازم است تمامی نهادها و سازمانهای دخیل در حمایت های اجتماعی در کنار خانواده قرار گرفته تا ارایه خدمات به شکل مطلوبتر صورت پذیرد.
به نظر می رسد گروه های محلی ، محیط های آموزشی و علی الخصوص رسانه های جمعی نقشی بسیار موثر بر تغییر نگرش و دیدگاه معیوب افراد جامعه نسبت به این افراد دارند و عملکرد ضعیف آنها در آگاه سازی در رشد آسیب های اجتماعی بی تاثیر نیست .
آدمی زاده تایید و تشویق است و ایجاد حس امنیت و آرامش خاطر ، حس ارزشمندی و مورد احترام بودن در این افراد از طریق تایید و تشویق از طرف شبکه های حمایتی احتمال لغزش را در آنها کاهش خواهد داد.
همچنین افزایش شناخت و آگاهی در اصول بهبود و بازگشت، جهت کمک به معتادان برای غلبه بر اعتیادشان بسیار مورد نیاز است. میزان بهبود بلندمدت در میان معتادانی که تحت درمان اعتیاد هستند و از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نیستند نسبت به بهبودی افرادی که معالجه نشده اند ناچیز است و این موضوع نشان می دهد که مبانی نظری در درمان های فعلی ناکافی است و نیازمند توسعه و رشد نظریه های مرتبط با نقش حمایت اجتماعی برای بهبودی معتادان هستیم تا به پیشرفت در حوزه اعتیاد دست پیدا کنیم. چنین نظریه هایی باید فرآیندهای طولی، اجتماعی و تعاملی درگیر در بهبود را شامل شود و برای رسیدن به این هدف باید گزینه های در دسترس زندگی آن ها مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
بهبود معتادان ماهیتی پویا است چرا که روابط اجتماعی نقشی مستقیم در تحریک فرد معتاد در مصرف موادمخدر دارد و فهم اینکه چطور این روابط اجتماعی بر تمایل فرد در بهبود تاثیر می گذارد در هدایت برنامه های حمایتی بسیار مهم است. از دید یک معتاد بهبودیافته، دریافت کمک از افراد حامی و حمایت کننده به عنوان مهم ترین فاکتور و عنصر در فرآیند بهبود فردی شناخته می شود.
در این بین نباید فراموش شود که درمان اعتیاد یک پروسه طولانی مدت است و به تبع آن هر چه حمایت ها بیشتر و سودمند تر گردد فرآیند درمان سریعتر و منسجم تر خواهد بود.
مینا نورالهی
مددکار اجتماعی
